Воспоминания участников и очевидцев событий, происхо-дивших в 1918–1958 годы в Черекском ущелье на территории Ка-бардино-Балкарии и за ее пределами, записанные Борисом Тему-куевым.
Окъуучулагъа
Адамны ёмюрю – къысха, эси уа – андан да аз, ауарасы кёп-ден, тюнене болгъан ишле бюгюннге башха тюрлю кёрюнедиле, тамблагъа уа унутулуп къаладыла китапны бир чапырагъы бирси бла жабылгъаныча. Алай хар инсанны да, жаны сау къадарда, эсинден кетмей тургъан бир затла боладыла. Къуру бир адамны угъай, битеу халкъны да.
Таулу халкъ кёп жылланы ичинде эсинден кетералмагъанды урушда бла кёчгюнчюлюкде кёрген къыйынлыкъларын. Онбеш жылны ичинде кёп къан тёгюлгенди, кёп жан жоюлгъанды, кёз жашла уа не уллу тирменни да тохтатмай бурдурлукъ эдиле.
Ол къыйынлыкъладан ётюп сау къалгъанла, ёлюп кетгинчи, аланы унуталмагъандыла, хапар нени юсюнден барса да, ахыры не уруш жыллагъа, не уа кёчгюнчюлюкге къайтып болгъанды. Бюгюнлюкде аллай хапарла эшитилмейдиле, адам, дуниядан кетсе, хапары бла бирча жерге тумаланады.
Биз, урушну сабийлери, аллай хапарланы кёп кере эшитген-биз, Казахстанда да, мында да, алай толусу бла не болгъанын, хал-къны не сылтау бла кёчюргенлерин ангыламай эдик. Хар ким, кеси кёрюп, эсинде къалгъан затланы айта эди, алай, бирге тизип ишле былай-былай болгъандыла деп айталгъан адам болмагъанды.
Малкъар ауузда жашагъан адамланы сёлшгенлери бирси тау-луладан башхаракъды, аны себепли ала кеслерича сёлешмегенлеге ары жанлыла дей эдиле. Малкъар ауузунда жашагъанлагъа ары жанлыла уа айтыучу эдиле, бизни малкъарлыланы хатасындан кёчюргендиле деп. Алай Малкъар ауузундан миллетге не хата-хайыр тюшгенин ала да хазна билмей эдиле. Бюгюнлюкде уа, ма-жарып аны айталлыкъ адам окъуна къалмагъанды. Энтта бир къауум жыл ётсе, ёсе келген тёлю таулуланы уа анса да кёчюр-генми этгендиле деп соруп башлар.
Терсни-тюзню сюзе турмай, мени аллай эркинлигим да, онгум да, билимим да жокъду, мен Малкъар ауузда болгъан ишлени юсюнден халкъда жюрюген хапарланы жыйышдырыргъа кю-решгенме. Адамла, аланы кёбюсю бюгюнлюге дуниядан кетгендиле, жаннетли болсунла, эслеринде къалгъанларыча, кеслери кёр-генлерин, эшитгенлерин айтадыла.
Мен кеси аллыма къоша-къората айланмагъанма, адамланы 30-25 жыл мындан алгъа айтхан хапарлары жазылгъан къагъытла-рымы алып, халатларын тюзеталгъанымча тюзетип чыгъарама. Адамланы айтханларын, асыры ашыкъгъандан, къысхартып жа-заргъа тюшгенди. Бу хапарланы басмаларгъа эсимде да жокъ эди, алай бюгюнлюкде 75 жыл мындан алгъа къатышланы къалай башланнганы бла арты неге келгенин жаш тёлю билсе, хата болмаз эди деп чыгъарама бу китапны.
Темукуланы Борис
08.12.2016
